شاخص يكپارچه توسعه پستي یا Integrated Index for Postal Development که با 2IPD خوانده می شود، با استفاده از اطلاعات اتحادیه پستی جهانی (UPU) در چهار بعد، توسعه پستی کشورها را بر اساس عملکرد پست دولتی در راستای توسعه اقتصادي و اجتماعي ارزیابی مي كند. این ابعاد عبارتند از:
- قابليت اطمينان (Reliability): این شاخص نشان‌دهنده سرعت عملكرد و قابل پيش‌بيني بودن توزيع در تمامی بخش‌هاي كليدي خدمات پستي فيزيكي است.
- دسترسي (Reach): این شاخص بر اساس تعداد شبکه‌های پستي اعضا و ميزان مبادلات بین‌المللی آن ها در كليه بخش‌های اصلی خدمات پستی فیزیکی، اندازه‌گیری می‌شود.
- مرتبط بودن (Relevance): این شاخص ميزان تقاضا براي سبد كامل خدمات پستي عرضه‌شده توسط بهترين ارایه‌دهندگان در هر گروه از خدمات پستي را نشان مي‌دهد.
- انعطاف پذيري (Resilience): این شاخص با هدف اندازه‌گيري كارايي عملكرد سرويس‌هاي پستي، ميزان تنوع جريان‌هاي درآمدي را متناسب با حجم نوآوري و گستردگي خدمات پستي ارائه شده می‌دهد.
توسعه پستی در سال 2020 میلادی
با توجه امتیاز کشورها در شاخص يكپارچه توسعه پستي، می‌توان کشورها را در چهار گروه طبقه‌بندی نمود:
- مجريان پيشرو: كشورهايي كه همزمان از نظر اقتصادي و پستي توسعه يافته‌اند و عملکردی برجسته و عالی داشته‌اند. این گروه از کشورها در همه ارکان توسعه پستی، دارای عملکردی متعادل هستند. و امتياز بالاي 60 را كسب كرده‌اند که 27 كشور در اين دسته قرار دارند (مانند كشورهاي سوئيس، اتريش، آلمان، هلند و ژاپن).
- مجريان خوب: این گروه عبارتند از كشورهاي در حال توسعه كه داراي يك بخش پستي نسبتاً پيشرفته مي‌باشند. این کشورها امتيازي بين 35 تا60 را بدست آورده‌اند و 56 كشور در اين گروه مي‌باشند (مانندكشورهاي فنلاند، صربستان، اوكراين، ليتواني و مجارستان). كشور جمهوري اسلامي ايران با داشتن امتياز 51.10 در اين دسته قرار دارد.
- مجریان بالقوه: توسعه پستي در اين كشورها با توجه به سطح توسعه اقتصادي آنها، كمتر از آنچه انتظار می‌رود مي‌باشد. بیشتر کشورها در این گروه نقاط ضعف بارزی در یک یا چند زمینه توسعه پستی دارند. این کشورها امتيازي بين 15 تا 35 را بدست آورده‌اند و 48 كشور جزء اين گروه مي باشند (مانندكشورهاي اتيوپي، سنگال، سريلانكا، كوبا و مراكش).
- اپراتورهای كمتر توسعه یافته: این گروه، كشورهاي در حال توسعه‌اي هستند كه بخش‌هاي پستي آن ها زيرسطح متوسط جهاني عمل کرده‌اند و در چندین رکن اصلی توسعه پستی با چالش مواجه‌اند. این کشورها امتياز زير 15 را دارند و 39 كشور در اين گروه مي‌باشند (مانند كشورهاي بنين، موريتاني، سيرالئون، كومور و افغانستان).
شکاف های پایدار توسعه پستی و رتبه بندی يكپارچه توسعه پستي در سال 2020 میلادی
براساس گزارش UPU مشاهده می‌شود کشورهایی که سرانه تولید ناخالص داخلی بالاتری دارند در شاخص یکپارچه توسعه پستی امتیازات بهتری کسب کرده‌اند. هر چند توسعه پستی و توسعه اقتصادی به یکدیگر پیوسته‌اند، اما رابطه بین این دو متغیر هميشه خطی نیست. توسعه پستی بسیاری از کشورهای در حال توسعه بیشتر در معرض آسیب شوک‌های بیرونی می‌باشد که بررسی‌ها نشان می‌دهد تحت‌تأثیر بحران بزرگ شیوع COVID-19 ، توسعه اقتصادي و در نتیجه توسعه پستی و چهار بعد آن در کشورهای در حال توسعه بیشتر تحت تاثير قرار گرفته است.
- بحران شیوع COVID-19با ایجاد چالش‌های مهم لجستیکی در سراسر جهان پیش از همه‌ي ارکان، بر بعد قابلیت اطمینان پستی تأثیر گذاشت و آن را بطور چشمگيري كاهش داده است.
- بعد دسترسي، به دلیل کاهش ارتباطات بین‌المللی دسترسی پستی ابتدا کاهش یافت اما با ورود بحران به مرحله جدید و رفع برخی موانع لجستیکی، گستردگی شبکه به خوبی بهبود یافت اما سطح قبل از بحران هنوز غیرقابل دستیابی به نظر می رسد.
- مرتبط بودن، در معرض خطر است زیرا ممکن است تقاضا برای خدمات پستی بهبود یابد اما در مورد رشد آن قطعیت وجود ندارد.
- انعطاف‌پذيري و کاهش تقاضا بر شاخص توسعه پستی اثر قابل توجهی داشته و اقتصادها را متاثر ساخته است. در کشورهای در حال توسعه، حتی در مواردی که دسترسی به اینترنت مناسب بوده بدليل پايين بودن نسبي سطح درآمد مردم، تجارت الکترونیکی نتوانسته به سرعت اقتصادهای پیشرفته رشد کند.
اثر تغییرات تقاضا به دلیل شیوع کووید 19 بر شبکه پستی شدید بوده و پیش‌بینی می‌شود عملکرد اقتصادی اپراتورهای پستی با تجربه خسارتی در حدود 6.5-4.5 میلیارد SDR در جهان، بشدت آسیب ببیند. بدیهی است کشورهای درحال توسعه بايد برای مدیریت بهینه افزایش هزینه‌های ناشی از بحران، برنامه‌های منسجم‌تری را اجرا نمایند.
پست بین الملل راهکاری موثر برای توسعه تجارت خارجی
در جامعه امروزی و قرن حاضر، ارتباطات در سایه سرعت و کیفیت حرف اول را می‌زند. صنعت پست به ویژه پست بین‌الملل جایگاه مهمی در اقتصاد و تجارت دارد زیرا پست به صورت بالقوه ظرفیت بالایی در همکاری با مراجع و سازمان‌های مطرح بین‌المللی مانند سازمان ملل متحد، یونسکو و … دارد و قادر است در راستای برقراری ارتباط بین فرهنگ ملل، گام‌های بسیار مؤثری بردارد. پست قادر است به کمک شبکه قدرتمند ارتباطی خود در سطح داخلی و خارجی، توسعه فرهنگ، آداب و رسوم، مسائل جمعیتی، اقتصادی، جغرافیایی، علوم و تکنولوژی و … کشورهای مختلف را به کمک سفارتخانه‌های کشورها، به اطلاع شهروندان آن ها برساند. لذا هر چند با شیوع کووید 19، میانگین تقاضا برای خدمات پستی در جهان با کاهش مواجه شده است، اما بازار عرضه و تقاضای آن در عرصه بین‌المللی همچنان فعال و پا برجا باقی مانده است که نگهداشت و توسعه آن، توسعه اقتصادی را نیز یاری خواهد کرد.
