ارسال مواد غذایی، دارو، واکسن، نمونه های آزمایشگاهی، مواد شیمیایی و حتی بذر و گیاهان خاص بین نقاط داخل کشور و یا دیگر کشورها یکی از نیازها و خواسته های افراد، شرکت ها و کسب و کارهای مختلف است که با توسعه جوامع و تغییر ذائقه های مردم طی سال های اخیر بیشتر نیز شده است. فرآیند ارسال و تحویل موادی که در دمای معمولی فاسد می شوند، یک کار پیچیده و پر هزینه است. از این رو اپراتورها و فعالین پستی در داخل کشور، علاقه چندانی برای ورود به این حوزه نشان نداده اند. چرا که نگهداری، مدیریت و حمل و نقل این محصولات که بعضاً حیاتی و نجات بخش هستند، نیازمند زنجیره ای از رویدادهای دقیق و هماهنگ شده در محیط های کنترل شده با دما است.
موضوع حمل و نقل و نگهداری موادی که در دمای محیط فاسد می شوند، همواره یکی از دغدغه های زندگی بشری بوده است، به گون های که در زنجیره تامین صنایع غذایی و دارویی، زیرساخت های ویژ های برای حمل و نقل این قبیل مرسولات بین کارخانه های تولیدی و فروشگاه ها و مراکز عرضه آن ها ایجاد و فعالیت می نماید که در ادبیات زنجیره تامین و لجستیک به این مجموعه اقدامات و فرآیندها «زنجیره سرد» می گویند. زنجیره سرد، یک زنجیره تأمین است که در سرتاسر آن دما کاملاً کنترل می‌شود. یک زنجیره سرد، سلسله فعالیت‌های بدون وقفه در فرآیندهای تولیدی، ذخیره‌سازی و در نهایت توزیع در شرایط دمایی کنترل شده و داخل یخچال، همراه با سایر تجهیزات و تدارکات مربوطه است که کیفیت کالا را از طریق دامنه دمای پایین حفظ می‌کند. از زنجیره سرد برای حفظ، افزایش و اطمینان از ماندگاری محصولات مانند محصولات کشاورزی تازه، غذاهای دریایی، مواد غذایی منجمد، فیلم عکاسی، مواد شیمیایی و محصولات دارویی استفاده می‌شود. به چنین محصولاتی که در حین حمل و نقل و یا هنگامی که در انباری موقت هستند، گاهی اوقات «محموله خنک» نیز گفته می‌شود. کالاهای زنجیره سرد برخلاف سایر کالاها، فاسدشدنی هستند و همیشه در مسیر استفاده نهایی یا مقصد قرار دارند. از این رو حتی اگر به‌طور موقت در سردخانه‌ها نگهداری شوند، به آن ها «محموله» گفته می‌شود.
فرآیند لجستیک زنجیره سرد، صرفاً از زمانی که محصول در هواپیما یا کامیون بارگیری شده، آغاز نمی شود. بلکه این موضوع در هر مرحله از عرضه، از لحظه تولید محصول تا حمل و نقل، ذخیره سازی و تحویل در «نقطه مقصد» تأثیر می گذارد. «لجستیک زنجیره سرد» شامل بسته بندی صحیح، تجهیزات حمل و نقل مناسب، انتخاب دقیق مسیرهای حمل و نقل و زمان بندی مناسب است تا اطمینان حاصل شود که آنچه انتظار می رود همان چیزی است که اتفاق افتاده است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته ارزش بازار جهانی «بسته بندی زنجیره سرد» در سال ۲۰۱۹ برابر ۱۵٫۵ میلیارد دلار ارزیابی شده است و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۷ به ۶۳٫۱ میلیارد دلار برسد. همچنین ارزش بازار جهانی «تجهیزات زنجیره سرد» در سال ۲۰۱۹، ۸٫۳۸ میلیارد دلار برآورد شده است و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۲۷ به ۳۳٫۸۹ میلیارد دلار برسد. زنجیره سرد در صنایع غذایی و دارویی و همچنین در برخی از محموله‌های شیمیایی رایج است. یک محدوده دمایی متداول برای یک زنجیره سرد در صنایع دارویی ۲ تا ۸ درجه سلسیوس (۳۶ تا ۴۶ درجه فارنهایت) است، اما دمای دقیق (و زمان ماندگاری در آن دما) به نوع محصول قابل حمل بستگی دارد.
در حوزه صنایع دارویی، هر دارویی که تحویل زنجیره سرد می گردد، بسیار ارزشمند است و برای اطمینان از تحویل ایمن، باید از آن ها به شدت مراقبت شود. ترکیبات موجود در برخی از داروها می توانند در معرض آسیب های ناشی از گرما، نور و دست زدن باشند. اغلب، آن ها باید در یک محدوده دمایی خاص نگهداری شوند (عمدتاً دو تا هشت درجه سانتیگراد، اما گاهی اوقات زیر صفر). داروهایی که در این گروه قرار می‌گیرند، واکسن‌ها، داروهای شیمی‌درمانی و داروهایی هستند که در ویال‌ها (در میان سایر موارد) نگهداری می‌شوند. واکسن ها باید به طور مداوم در یک محدوده دمایی مشخص (از زمان تولید تا لحظه واکسیناسیون) ذخیره و نگهداری شوند. این امر بدین دلیل است که دمای بیش از حد بالا یا بسیار پایین، می تواند باعث شود واکسن قدرت خود را از دست بدهد و توانایی آن در محافظت در برابر بیماری از دست برود.
با رشد و پیشرفت بیوداروها، به احتمال زیاد تعداد فرآیندهای از داروها در آینده به تحویل زنجیره سرد نیاز خواهند داشت .در پاندمی کرونا که تمامی کشورهای جهان را درگیر ویروس کووید 19 نمود، موضوع تولید، توزیع و پخش ویال های واکسن کرونا، اهمیت بسیار بالایی در بین کشورها یافت. چرا که ویال های این واکسن، می بایست در شرایط دمایی مشخص بسته بندی و ارسال می گردید.
راه اندازی سرویس پست سرد توسط شرکت های پستی
همچنانکه اشاره شده خدمات زنجیره تامین و حمل و نقل موادی که نیازمند تجهیزات حفظ و کنترل بازه دمایی خاص هستند، در جهان و حتی کشور ایران سابقه نسبتاً طولانی دارد. ویژگی اصلی این خدمات ارائه در مدل B2B است، به گون های که محصولات بین دو بنگاه که دارای تجهیزات نگهداری در دمای خاص هستند، از طریق وسایل نقلیه دارای یخچال جابجا می شوند. به این ترتیب تامین زیرساخت های مورد نیاز به صورت غیرمتمرکز صورت می گیرد، از سویی معمولاً در هر نوبت حمل، تعداد نسبتاً زیادی کالا جابجا می شود و این دو موضوع سبب می شود تا از یک سو هزینه تمام شده ارائه خدمات پایین باشد و از سوی دیگر فرآیندهای اجرایی و کنترلی پیچیدگی کمتری داشته باشد.
سرویس پست سرد، بیش از هر چیز، نیازمند بینش های مبتنی بر داده ها در هر مرحله از فرآیندهای عملیاتی پست
از فرستنده تا گیرنده است
به طور کلی شبکه های توزیع و شرکت های پستی، محور کلیدی برای توسعه تجارت الکترونیکی هستند و بدون آن ها تغییر الگوی کسب و کارهای سنتی عملاً امکان پذیر نیست. در حوزه کالاهایی که نیازمند زیرساخت زنجیره سرد هستند نیز، بدون حضور و نقش آفرینی شرکت های پستی، توسعه این خدمات به الگوهای B2C و C2C ممکن نخواهد بود. چرا که شرکت های پستی، مبتنی بر ساختار شبکه ای، قبول، حمل و نقل و توزیع مرسولات در سراسر کشور را بهینه سازی کرده اند. در واقع برای ایجاد یک ساختار یکپارچه و گستره ارائه خدمات زنجیره سرد به مصرف کنندگان نهایی، بهترین و ارزان ترین راه حل ها از مسیر شرکت ها و فعالین پستی می گذرد. البته ورود به این حوزه نیازمند تامین الزامات و تمهیداتی ویژه ای است. انتخاب مواد مبرد، جعبه های نگهدارنده سرد، بسته بندی تخصصی، قراردادهای ویژه با پایانه های حمل و نقل سریع، شبکه جمع آوری و توزیع یکپارچه، زیرساخت نرم افزاری و خدمات تکمیلی، طراحی و آموزش الگوهای استاندارد و … بخشی از این الزامات و تمهیدات را تشکیل می دهند. با این ها ورود به این عرصه بیش از هر چیز، نیازمند بینش های مبتنی بر داده ها در هر مرحله از فرآیند، از ارسال محصول تا دریافت کالا توسط مشتری نهایی است.
